Verkefnið Söfnun og sáning á birkifræi er samstarfsverkefni Landgræðslunnar og Skógræktarinnar sem hófst vorið 2020. Markmiðið er að nýta krafta almennings til að efla útbreiðslu birkiskóga og jafnframt vekja athygli á mikilvægi endurheimtar vistkerfa. Samstarfsaðilar eru fyrirtækin Prentmet Oddi, Bónus og Terra. Þá eru Lionshreyfingin, Landvernd, Skógræktarfélag Kópavogs, Skógræktarfélag Íslands og Kvenfélagasamband Íslands einnig aðilar að samstarfinu. Mikil áhersla var lögð á kynningu verkefnisins og fræðslu.

Árið 2021 söfnuðust aðeins um 20 kg af óhreinsuðu fræi. Þá var lítið fræ á birki, einkum um sunnan og vestanvert landið, en árið 2020 söfnuðust um 275 kg. Nú hefur mestöllu þessu fræi verið sáð. Mestu hefur verið sáð af einstaklingum á þeim svæðum þar sem safnað var, en hluta af fræinu var vélsáð, einkum á Hekluskógasvæðinu. Verkefnið hefur hlotið mikla athygli almennings og fjölmiðla, einkum árið 2020 enda var gott fræár sem eflaust hefur valdið því að auðveldara var að vekja athygli á málefninu. Einnig rímar það vel við innlendar og erlendar áherslur um endurheimt náttúruskóga.

Á haustdögum 2021 staðfesti Ísland þátttöku sína í Bonn áskoruninni. Það verkefni er alþjóðlegt átak um endurheimt skóga á stórum samfelldum svæðum eða landslagsheildum, skipulagt af alþjóðlegu náttúruverndarsamtökunum IUCN. Ísland ætlar að leggja grunn að endurheimt birkiskóga á 350.000 hekturum fyrir árið 2030 og auka þannig kolefnisbindingu í náttúruskógum samhliða því að draga úr losun frá landi, vernda og auka líffræðilegan fjölbreytileika og styrkja byggðir landsins. Verkefninu verður stýrt sameiginlega af Skógræktinni og Landgræðslunni og unnið í nánu samstarfi við sveitarfélög, fyrirtæki, félagasamtök og almenning landsins.

Samkvæmt lögum um landgræðslu ber Landgræðslunni að stuðla að sjálfbærri landnýtingu. Landnýting er með ýmsu móti. Land er til að mynda nýtt undir mannvirki, til ferðaþjónustu, til ræktunar nytjajurta og til búfjárbeitar. Á árinu 2021 var unnið að drögum um viðmið um sjálfbæra landnýtingu sem nú er í umsagnarferli en birtast í formi reglugerðar með staðfestingu ráðherra að ferlinu loknu. Fjölmargar umsagnir bárust og stefnt er að því að ljúka úrvinnslu árið 2022.  

Landgræðslan er aðili að samstarfsverkefnum um sjálfbæra landnýtingu enda gott samstarf forsenda þess að ná árangri í málaflokknum. Má þar nefna samstarf við bændur, Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið og Matvælastofnun. Auk þessa leggur Landgræðslan rækt við gerð umsagna um skipulag sveitarfélaga og framkvæmda, enda er þar um að ræða ráðstöfun á landi sem brýnt er að hafi sem minnst neikvæð umhverfisáhrif í för með sér. 

Landgræðslan vinnur skv. samningi við Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið að ráðgjöf og eftirliti með landnýtingu þátttakenda í gæðastýrðri sauðfjárframleiðslu. Unnið er eftir ákvæðum reglugerðar 511/2018 um gæðastýrða sauðfjárframleiðslu. Landgræðslan metur landnýtingu og ástand beitarlands þeirra sem sækja um þátttöku. Ástand lands er metið  skv. viðmiðum í viðauka 1 í reglugerð 511/2018 en þar er tilgreint að meta skuli beitarland eftir ástandsskala sem lýst er í ritinu Sauðfjárhagar sem Landgræðslan gaf út árið 2010.

Landgræðslan sinnir einnig úttektum á nýjum umsækjendum, eftirliti með ástandi beitilands og eftirliti með þeim landbóta- og landnýtingaráætlunum sem í gildi eru. Einnig sinnir starfsfólk Landgræðslunnar ráðgjöf um landnýtingu og landbætur þar sem þess er óskað. Árið 2021 voru um 1.700 þátttakendur í verkefninu, þar af eru um 300 aðilar sem standa að samtals 25 landbótaáætlunum. 

GróLind er samstarfsverkefni Landgræðslunnar, Bændasamtaka Íslands og Matvælaráðuneytisins. Ein af megináherslum verkefnisins er að koma upp vöktun á gróður- og jarðvegsauðlindum landsins. Útsetning vöktunarreita hófst árið 2019 og með þeim 172 reitum sem lagðir voru út sumarið 2021 eru vöktunarreitir GróLindar orðnir 399 talsins. Stefnt er að því að setja upp rösklega 1000 vöktunarreiti um allt land fyrir lok árs 2024.  

Gott samstarf og samskipti við hagsmunaaðila er einn af lykilþáttunum í starfi GróLindar. Með það fyrir augum var ákveðið að leyfa áhugasömum að taka þátt í vöktun undir heitinu Landvöktun – Lykillinn að betra landi. Verkefnið er lýðvísindaverkefni og byggir á sömu hugmyndafræði og önnur vöktun GróLindar. Á árinu 2021 var stofnaður prófunarhópur sem hafði það að markmiði að prófa vöktunaraðferðirnar og snjallforrit sem notuð eru við innsetningu gagna. Hópurinn samanstóð af 11 áhugasömum sauðfjárbændum um land allt og einu sveitarfélagi. Samstarf prófunarhóps og starfsfólks GróLindar gekk afar vel og útkoman var betra verkefni. Á árinu 2022 verður verkefnið formlega stofnsett þar sem allir sem hafa áhuga geta tekið þátt.  

Sumarið 2021 héldu rannsóknir á atferli sauðfjár í sumarhögum áfram, en 87 lambær frá öllum landshornum gengu um sumarhagana með GPS hálsólar. Gögnin sem fást úr ólunum munu nýtast til ýmissa rannsókna, s.s. á því hvernig sauðfé nýtir beitarlönd sín og hvernig nýtingin breytist m.a. eftir ástandi, veðurfari og árstíðum. 

Á árinu var verkefnið einnig kynnt á ýmsum stöðum s.s. með fyrirlestrum, í fjölmiðlum og á fundum. 

Árið 2021 var fimmta starfsár Hagagæða, samstarfsverkefnis Landgræðslunnar og Félags Hrossabænda um landnýtingu og úttektir hrossahaga. Landgræðslan hefur umsjón með Hagagæðum og annast úttektir beitilands hrossa. Verkefnið snýst um að hrossabændur og aðrir sem halda hross geti fengið formlega staðfest að landnýting þeirra sé sjálfbær, enda standist notkun beitarlandsins sett viðmið. Við úttektir á beitarlandi er stuðst við ákveðnar vinnureglur og viðmið við mat á landinu.

Árið 2021 stóðust 48 hrossabú úttektarkröfur Hagagæða, eða allir þátttakendur í verkefninu. Þá var einnig unnið að fleiri verkefnum um hrossabeit, t.d. ráðgjöf til hestamannafélaga um nýtingu beitarhólfa og vettvangsskoðunum vegna ábendinga um ósjálfbæra landnýtingu.  

Sigríður og Viðar á Kaldbak hljóta landgræðsluverðlaun 2022.

Sigríður Heiðmundsdóttir og Viðar Steinarsson tóku við búskap á Kaldbak á Rangárvöllum árið 1980 af foreldrum Sigríðar og hafa unnið að uppgræðslu á jörðinni síðan. Svæði sem áður voru ógróinn sandur eru nú meira og minna uppgróin og ekki marga ógróna bletti að finna á jörð þeirra í dag.

 Þau byrjuðu í bændaskógrækt árið 1988 og hafa grætt upp og gróðursett tré í tugi hektara bæði á Kaldbak og í Innra-nesi í Bolholti og þau hafa verið ötulir liðsmenn í verkefninu Bændur græða landið frá 1997.

 Sigríður og Viðar tóku við jörðinni Þingskálum sem liggur að Kaldbak árið 2018 og hafa haldið áfram með uppgræðslustarfið sem fyrri ábúendur hófu.

 Sigríður og Viðar hafa tekið þátt í starfi Skógræktarfélags Rangæinga síðan það var endurvakið um 1985. Sigríður var formaður félagsins frá 2002-2016, tók sér hlé og er nú aftur formaður frá 2019.

Meðal verkefna á vegum Skógræktarfélagsins sem þau hafa tekið þátt í er Bolholtsskógur á Rangárvöllum, Aldamótaskógur við Hellu og Kolviðarskógar á Geitasandi. En Sigríður hefur auk þess sem formaður komið að starfi félagsins á öðrum svæðum í sýslunni.

Fjölskyldan á Kaldbak tók þátt í gróðursetningu í Bolholti frá upphafi skógræktar þar um 1990. Klara móðir Sigríðar vann þar við gróðursetningu í mörg ár. Sigríður og Viðar hafa haft umsjón skóginum síðan Sigríður varð formaður og m.a. gróðursett, borið á, lagað slóða og stíga og bætt aðgengi í skóginum.

Sigríður hefur sem formaður Skógræktarfélagsins séð um gróðursetningu í Kolviðarskóga á Geitasandi og þar hafa Sigríður og Viðar og dætur þeirra gróðursett í  stóran hluta af því sem búið er að gróðursetja í svæðið.

Sigríður og Viðar eru svo sannarlega vel að landgræðsluverðlaununum 2022 komin.

 Landvernd, landgræðslu- og umhverfisverndarsamtök Íslands hljóta landgræðsluverðlaunin árið 2022.

Markmið Landverndar er verndun náttúru og umhverfis á Íslandi, með langtíma hag okkar og komandi kynslóða að leiðarljósi. Þau eru einnig í takti við Heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra þróun og verkefni og aðgerðir Landverndar vinna að því að uppfylla heimsmarkmiðin.

Fræðslustarf Landverndar hefur verið gríðarlega öflugt og hefur haft áhrif á stóran hluta ungu kynslóðarinnar á Íslandi. Grænfánaverkefnið, vistheimt með skólum, umhverfisfréttafólk, hreinsum Ísland, öndum léttar, matarsóun og loftslagsvernd í verki svo einhver séu nefnd.

Landvernd hefur einnig gefið út fjölda fræðslurita, nú nýlega samantekt um beitarmál.  

Kolviður er samstarfsverkefni Landverndar og Skógræktarfélags Íslands. Fyrsti Kolviðarskógurinn er á Geitasandi hér á Rangárvöllum á landi Landgræðslunnar, svæðið hefur verið stækkað og er nú rúmlega 300 ha. (Eins og fram hefur komið hefur fjölskyldan á Kaldbak, landgræðsluverðlauna-hafarnir, séð um útplöntun trjánna á stórum hluta fyrir Kolvið).

Landvernd hefur beitt sér í loftslagsmálum með verkefninu Öndum léttar. Handbókin Öndum léttar styður sveitarfélög sem hyggjast gera kolefnisbókhald og aðgerðaáætlun um samdrátt í losun gróðurhúsalofttegunda. 

Græðum Ísland er verkefni sem sett var af stað 2017 og er hugsað fyrir hópa og einstaklinga sem vilja leggja sitt af mörkum í sjálfboðavinnu til að bæta gróður- og jarðvegsauðlindina og ásýnd landsins. Markmið verkefnisins tengjast m.a. náttúruferðamennsku, vistheimt, auknum menningartengslum Íslands og annarra landa og almennri vitundarvakningu um gróðurvernd. (Græðum Ísland þekkja flestir sem einkennisorð forvera míns Sveins Runólfssonar en hann er verndari verkefnisins). Verkefnið er unnið í samstarfi við Landgræðsluna og Hekluskógaverkefnið.

Vistheimt með skólum er annað verkefni sem Landvernd vinnur í samstarfi við Landgræðsluna. Verkefnið beinir sjónum nemenda að endurheimt náttúrulegra gæða og mikilvægi hennar fyrir gróður og jarðveg, líffræðilega fjölbreytni og baráttuna við loftslagshamfarir.

Að lokum er rétt að nefna þann þátt í starfi Landverndar sem er ómetanlegur fyrir náttúru Íslands og komandi kynslóðir. Landvernd tekur virkan þátt í stefnumótun í umhverfismálum með gerð umsagna um fjölda þingmála, skipulagsmála og framkvæmda bæði á vegum einkaaðila og hins opinbera.

Landgræðslan og Landvernd hafa átt farsælt samstarf á fjölmörgum sviðum allt frá stofnun samtakanna árið 1969 með von um að samstarfið haldi áfram og að Landvernd eflist í sínu starfi um ókomna tíð.